„Miasto, którego miało nie być” to dźwiękowa opowieść o Gubinie – mieście na krawędzi mapy i pamięci. Z odgłosami rynku, biciem dzwonów i polsko-niemieckim szmerem w tle cofamy się do roku 1945, kiedy jedni musieli odejść, a drudzy przyjechać. Niemcy, którzy żyli tu od pokoleń, zostawili swoje domy tak, jakby wyszli tylko na chwilę. W ich progi wkroczyli Polacy – wyrwani ze Wschodu, z centralnej Polski – i próbowali oswoić przestrzeń, w której wszystko było cudze. Niemieckie meble wydawały się przeklęte, a ściany wciąż niosły ciężar obcych historii. Niemcy wracali nocą po słoiki, zabawki i fotografie. Z obu stron granicy rodziła się podejrzliwość, jakby każdy czekał, aż drugi spróbuje odebrać to, co zostało po wojnie.

Granica była więc nie tylko rzeką, lecz także murem w głowach i sercach. Dopiero codzienność, wspólne spotkania, handel i mosty – te prawdziwe i te symboliczne – zaczęły kruszyć opór.

Bohaterką reportażu jest także Izba Pamięci w Gubinie, prowadzona przez pasjonatów. Każdy eksponat – porcelanowa filiżanka, młynek do kawy, dziecięca zabawka – staje się tu niemym świadkiem wymiany domów, języków i lęków. To historia codzienności na pograniczu – fizycznym, kulturowym i emocjonalnym. Opowieść o tym, jak nie sadzono drzew, bo „miasta miało nie być”, i jak po latach zaczęły kiełkować sąsiedzkie więzi, wspólne święta i zakupy „za mostem”.

Autorka: Agnieszka Szwajgier
Producent: Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”