„Ocalone Dziedzictwa” w latach 2022–2023. Sprawozdanie

Początkiem maja informowaliśmy Was o decyzji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dotyczącej kontynuacji finansowania projektu “Ocalone Dziedzictwa” w 2024 roku. To dobra okazja do podsumowania tego, co osiągnęliśmy przez pierwsze dwa lata naszej działalności. Zapraszamy!

Dostrzeżenie oraz docenienie przez Ministerstwo naszych dotychczasowych starań motywuje nas do dalszej pracy na rzecz zachowania lokalnego dziedzictwa kulturowego. Wiemy, jak wiele jest jeszcze do zrobienia w zakresie współpracy z izbami pamięci i odkrycia tkwiącego w nich potencjału, dlatego też nie zapominając o czekających nas wyzwaniach, chcemy zaprezentować Wam nasze dotychczasowe osiągnięcia.

Dotychczas do projektu dołączyło 26 izb pamięci. Każda z nich objęta jest trwałą opieką merytoryczną prowadzoną przez instytucje zrzeszone w Sieci Ziem Zachodnich i Północnych w danym regionie oraz wrocławski Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”.

Na obszarze Ziem Zachodnich i Północnych zidentyfikowaliśmy istnienie ponad 370 izb pamięci. Projekt „Ocalone Dziedzictwa” zakłada do końca 2027 roku podjęcie współpracy z 60 z nich, by następnie w 10 wybranych przygotować wystawy stałe w oparciu o kolekcjonowane przez nie zbiory.

Dla realizacji projektu wyznaczono się następujące cele strategiczne:

1. Cel strategiczny 1: zabezpieczanie regionalnego dziedzictwa kulturowego w jego formie materialnej (zabytków przechowywanych i pielęgnowanych w Regionalnych Izbach Pamięci) oraz niematerialnej.
2. Cel strategiczny 2: wzmocnienie tożsamości lokalnej i szacunku dla dziedzictwa kulturowego poprzez realizowanie mikroprojektów i wspieranie lokalnych społeczności w działaniach związanych z pamięcią historyczną.
3. Cel strategiczny 3: rozszerzenie potencjału ekspozycyjnego, merytorycznego i społecznego Sieci Ziem Zachodnich i Północnych jako ko-lejny krok realizacji postulatu budowy Muzeum Ziem Zachodnich (m.in. w drodze tworzenia wystaw stałych i kręgu współpracujących z Siecią izb pamięci).

Rezultaty za lata 2022-2023

Do tej pory zespół projektowy (pięciu koordynatorów regionalnych, koordynator projektu, informatyk, dokumentalista oraz specjalista ds. promocji) odwiedził ponad 100 izb pamięci, spośród których do udziału w programie włączonych zostało 26. Zrealizowano łącznie ponad 200 wizyt w izbach pamięci (studyjnych, kontrolnych, konsultacyjnych, inwentaryzatorskich).

Uruchomiliśmy centralną bazę danych opartą o system ATOM, do której wprowadzono już 6892 rekordów (opracowanych obiektów ze zbiorów izb pamięci). W efekcie powstają inwentarze dla 6 izb pamięci oraz spisy z natury dla kolejnych 3. W 2022 roku dla realizacji tego zadania rozbudowano w ramach inwestycji infrastrukturę serwerową Ośrodka, umożliwiającą nie tylko przechowywanie i udostępnianie danych ewidencyjnych z poszczególnych kolekcji, ale także zabezpieczenie wybranych eksponatów w drodze ich profesjonalnej digitalizacji. Obecnie zdigitalizowano ponad 5000 obiektów, kilkadziesiąt poddano zabiegom fumigacyjnym, zaś wszystkie izby włączone do projektu wyposażono w materiały do zabezpieczania zbiorów i monitorowania warunków ich przechowywania, oraz dwie izby w osuszacze powie-trza. Każdorazowo dobór materiałów oraz sprzętu zapewniającego bezpieczeństwo zbiorom dokonywany był w oparciu o stwierdzone zapotrzebowanie samych izb wsparte ekspertyzą dokumentalisty projektu.

Ponadto, 16 izb zostało wyposażonych w sprzęt do prowadzenia prac inwentaryzacyjnych i digitalizacyjnych. Efekty prac z wykorzystaniem tego sprzętu zabezpieczane są w formie cyfrowej na serwerze Ośrodka oraz w chmurze.

Wyżej podejmowane przez izby oraz zlecane specjalistom zewnętrznym działania poprzedziło przeprowadzenie 7 szkoleń dla przedstawicieli izb pamięci. Organizowane były zarówno na poziomie ogólnoprojektowym (z udziałem przedstawicieli wszystkich izb oraz osób zainteresowanych), jak również lokalnie, zgodnie ze zgłaszanym zapotrzebowanie ze strony izb. W ich ramach przeszkolono łącznie ponad 100 osób z zakresu nagrywania relacji historii mówionej, produkcji podcastów, digitalizacji zbiorów, ich ewidencjonowania i zabezpieczania oraz pozyskiwania środków na działania kulturalne.

Wśród materiałów poszkoleniowych przekazanych uczestnikom znalazły się również szablony protokołów przekazania zbiorów, umów licencyjnych czy instrukcje do prac digitalizacyjnych i nagrywania relacji historii mówionej. W wielu przypadkach, konsultacje w ramach projektu uświadomiły podmiotom prowadzącym izbę konieczność zabezpieczania zbiorów. Szkolenia, realizowane dla izb pamięci zawsze bezpłatnie, stają się ponadto przestrzenią dla wzajemnego spotkania się izb, wymiany doświadczeń, praktyk oraz inspiracji. Dla zespołu projektowego są zaś nieocenionym źródłem informacji o rzeczywistych trudnością, problemach i wątpliwościach z jakimi mierzą się te podmioty. W tym ujęciu projekt ma charakter rozwojowy – katalog działań podejmowanych w jego ramach sukcesywnie poszerza się, uwzględniając diagnozy realnej sytuacji izb pamięci. Faktycznie sprowadza się to do indywidualnego dopasowywania „oferty” projektu do każdej z izb włączanych do sieci współpracy.

Wychodząc z założenia, że formą zabezpieczenia zbiorów jest również ich popularyzacja, w ramach projektu wsparto dotychczas realizację 15 wydarzeń edukacyjnych i popularyzujących w izbach pamięci. Przygotowano gry wykorzystujące potencjał kolekcji w poszczególnych izbach pamięci (memory, quest historyczny, gra miejska). Wspólnie z nauczycielami jednej ze szkół, przy której działa izba pamięci, przygotowane zostały także konspekty lekcyjne bazujące na eksponatach z izby. Wszystkie działania podejmowane w ramach projektu są komunikowane szerokiemu gronu odbiorców za pośrednictwem profili w mediach społecznościowych i strony internetowej oraz innym kanałom medialnym

Działaniom o charakterze stricte dokumentacyjnym, zabezpieczającym, edukacyjnym i popularyzującym towarzyszą zadania badawcze. W ramach projektu opracowano 12 tekstów naukowych, z których część została zło-żona do publikacji w periodykach naukowych. Przygotowano również 15 raportów zawierających elementy analityczne, blisko 150 raportów z wizyt w izbach pamięci, które szczegółowo opisują status formalno-prawny podmiotów prowadzących izby, specyfikę i stan zachowania zbiorów, profil tematyczny ekspozycji. Wszystkie opracowania stanowią ważny komponent dokumentacji projektowej i w części będą dostępne publicznie (szczególnie w zakresie analiz, opracowań naukowych).

W efekcie tworzona jest obszerna baza informacyjna na temat izb pamięci, która w drodze mapowania, jest sukcesywnie aktualizowana i rozbudowy-wana, również w zakresie zachowanych materiałów archiwalnych dotyczących inicjatyw oddolnych o charakterze „izbowym” w okresie powojennym.

Niecenionym źródłem informacji pozostają relacje osób zaangażowanych w prowadzenie izb pamięci. W ramach projektu nagrano i przetranskrybowano ponad 30 relacji historii mówionej, z których część we fragmentach udostępniono w ramach kanału podcastowego „Ocalone Dziedzictwa” dostępnego na platformach Spotify oraz YouTube.

Dziękujemy za zaufanie i wierzymy, że to dopiero początek!